માવઠાનો મારઃ ગુજરાતનું ₹10,000 કરોડનું સૌથી મોટું રાહત પેકેજ

(Photo Credit: Op India)

ગુજરાત સરકારે તાજેતરમાં કમોસમી વરસાદથી ખેતીના પાકને થયેલા વ્યાપક નુકસાન સામે ₹10,000 કરોડનું જે રાહત-સહાય પેકેજ જાહેર કર્યું છે, તે નિઃશંકપણે રાજ્યના ઇતિહાસનું સૌથી મોટું કૃષિ રાહત પેકેજ છે અને દેશમાં પણ બીજા ક્રમે આવે છે. જોકે, આ જંગી રકમની જાહેરાત સાથે જ સ્વાભાવિક રીતે પ્રશ્ન થાય છે કે આ પહેલાં રાજ્ય સરકારે ખેડૂતો માટે કયું સૌથી મોટું પેકેજ આપ્યું હતું?

2019નું ₹3,750 કરોડનું રાહત પેકેજ: પૂર્વવર્તી સીમાચિહ્ન

વર્તમાન પેકેજ પહેલાં, ગુજરાત સરકાર દ્વારા જાહેર કરવામાં આવેલું સૌથી મોટું અને મહત્ત્વપૂર્ણ કૃષિ રાહત પેકેજ વર્ષ 2019માં આવ્યું હતું, જેની કિંમત આશરે ₹3,750 કરોડ હતી. આ પેકેજ ઓક્ટોબર-નવેમ્બર 2019માં થયેલા માવઠા અને અતિવૃષ્ટિના કારણે ખેડૂતોને થયેલા નુકસાનને ભરપાઈ કરવા માટે જાહેર કરવામાં આવ્યું હતું.

પેકેજની મુખ્ય લાક્ષણિકતાઓ અને સંદર્ભ

1. વ્યાપક અસર: 2019માં, સમગ્ર સૌરાષ્ટ્ર, ઉત્તર ગુજરાત અને દક્ષિણ ગુજરાતના અનેક જિલ્લાઓમાં ખરીફ પાકો, ખાસ કરીને કપાસ, મગફળી, ડાંગર, અને શાકભાજીને ભારે નુકસાન થયું હતું. પાક તૈયાર થઈ ગયો હોવા છતાં લણણીના સમયે વરસાદ પડવાથી ખેડૂતોને મોટો આર્થિક ફટકો પડ્યો હતો.

2. SDRFના નિયમોથી ઉપર: આ પેકેજની જાહેરાત સ્ટેટ ડિઝાસ્ટર રિસ્પોન્સ ફંડ (SDRF)ના નિયમોની મર્યાદાથી ઉપર જઈને કરવામાં આવી હતી, જે દર્શાવે છે કે સરકારે નુકસાનની ગંભીરતાને ધ્યાનમાં રાખીને ઉદાર વલણ અપનાવ્યું હતું.

3. સહાયનું માળખું: તે સમયે, પેકેજ હેઠળની સહાયની રકમ પ્રતિ હેક્ટર નક્કી કરવામાં આવી હતી. (દા.ત., બિન-પિયત વિસ્તાર માટે ₹6,800 અને પિયત વિસ્તાર માટે ₹13,500/હેક્ટર સુધીની સહાય, જે તે સમયે મોટી રકમ ગણાતી હતી.)

4. વીમા યોજનાનો ટેકો: 2019ના પેકેજનું સૌથી મહત્ત્વનું પાસું એ હતું કે તે સમયે ગુજરાતમાં પ્રધાનમંત્રી ફસલ બીમા યોજના (PMFBY) સંપૂર્ણ રીતે અમલમાં હતી. આનો અર્થ એ થયો કે ₹3,750 કરોડની રાજ્ય સરકારની સહાય ઉપરાંત, ખેડૂતોને વીમા કંપનીઓ તરફથી પણ મોટા પાયે વળતર મળ્યું હતું. અંદાજ મુજબ, વીમા કંપનીઓ દ્વારા ચૂકવવામાં આવેલી રકમ સાથે જોડીએ તો ખેડૂતોને કુલ આર્થિક ફાયદો ₹10,000 કરોડના આંકને સ્પર્શી ગયો હતો.

વર્તમાન પેકેજ સાથે તુલના (₹3,750 કરોડ વિ. ₹10,000 કરોડ)

વર્ષ 2019 અને વર્તમાન પેકેજ વચ્ચેનો મૂળભૂત તફાવત રાહતની પદ્ધતિમાં છે:

વિશેષતા	2019નું પેકેજ (₹3,750 કરોડ)	વર્તમાન પેકેજ (₹10,000 કરોડ)
સહાયનો સ્ત્રોત	રાજ્ય સરકાર + PMFBY વીમા વળતર	મુખ્યત્વે રાજ્ય સરકાર
પેકેજનું મૂલ્ય	₹3,750 કરોડ (રાજ્ય સરકારનો હિસ્સો)	₹10,000 કરોડ (રાજ્ય સરકારનો હિસ્સો)
પ્રતિ હેક્ટર સહાય	₹6,800થી ₹13,500 (સરેરાશ)	₹22,000 (અંદાજિત, બે હેક્ટરની મર્યાદામાં)
રાજકીય મહત્ત્વ	તે સમયે ઐતિહાસિક ગણાયું	સંપૂર્ણપણે ઐતિહાસિક અને રાજ્યની સૌથી મોટી સહાય

ટેકાના ભાવે ખરીદી

રાજ્ય સરકાર આગામી દિવસોમાં ખેડૂતો પાસેથી ટેકાના ભાવે આશરે ₹15,000 કરોડથી વધુના મૂલ્યની મગફળી, મગ, અડદ અને સોયાબીનની ખરીદી કરશે. આ ખરીદી શરૂ થવાથી માર્કેટમાં ભાવ સ્થિર થશે અને ખેડૂતોને તેમના પાકનો પૂરતો ભાવ મળી શકશે, જે તેમની આવક માટે બીજો મોટો આધાર બનશે. મગફળી માટે ₹7,263 પ્રતિ ક્વિન્ટલના ભાવે અને ખેડૂત દીઠ 125 મણની મર્યાદામાં ખરીદી કરવાની સૂચના આપવામાં આવી છે.

સરકારનો સંવેદનશીલ અભિગમ

મુખ્યમંત્રી ભૂપેન્દ્ર પટેલની અધ્યક્ષતામાં યોજાયેલી ઉચ્ચ સ્તરીય બેઠક બાદ આ નિર્ણય લેવાયો હતો. મુખ્યમંત્રી અને અન્ય મંત્રીઓએ અસરગ્રસ્ત જિલ્લાઓની વ્યક્તિગત મુલાકાત લીધી હતી અને ખેડૂતોની સ્થિતિ જાણી હતી. સરકારે યુદ્ધના ધોરણે 5,000થી વધુ ટીમો ને કામે લગાવીને માત્ર ત્રણ દિવસમાં નુકસાનનો સર્વે પૂર્ણ કરાવ્યો હતો, જે રાહતકાર્યની ગતિ અને સરકારની સંવેદનશીલતા દર્શાવે છે.

વિપક્ષની પ્રતિક્રિયા: જોકે, વિપક્ષ દ્વારા આ પેકેજને અપૂરતું ગણાવીને ટીકા કરવામાં આવી છે. કોંગ્રેસ સેવાદળના અધ્યક્ષ લાલજીભાઈ દેસાઈએ કહ્યું હતું કે, ખેડૂતોને મોટા અને યોગ્ય સહાય મળે એવા પેકેજની અપેક્ષા હતી, જેની સામે ₹10,000 કરોડનું પેકેજ પૂરતું નથી. જોકે, સરકારે સ્પષ્ટ કર્યું છે કે આ પેકેજ રાજ્યના ઇતિહાસમાં સૌથી મોટું છે અને તે ખેડૂતોને નુકસાનમાંથી બહાર લાવવા માટે પૂરતો ટેકો પૂરો પાડશે.

2019નું ₹3,750 કરોડનું રાહત પેકેજ તે સમયની જરૂરિયાત મુજબનું એક મોટું અને ઉદાર પગલું હતું, જેણે ખેડૂતોને કમોસમી વરસાદના આર્થિક આંચકા સામે ટેકો આપ્યો હતો. જોકે, તેની સાચી અસર PMFBYના કારણે મળેલા વળતર સાથે જોડાવાથી બહુ મોટી બની હતી.

વર્તમાન ₹10,000 કરોડનું પેકેજ, જેની જાહેરાત રાજ્ય સરકારે પોતાની તિજોરીમાંથી કરી છે, તે 2019ના આંકડાને ત્રણ ગણો વટાવી જાય છે. આના પરથી સ્પષ્ટ થાય છે કે આ વર્ષે ખેતીના પાકને થયેલું નુકસાન અભૂતપૂર્વ છે અને રાજ્ય સરકાર દ્વારા ઉઠાવવામાં આવેલું પગલું પણ એટલું જ વિશાળ અને સંવેદનશીલ છે. આ ₹10,000 કરોડનું પેકેજ ગુજરાતના કૃષિ રાહત ઇતિહાસમાં એક નવા અધ્યાયની શરૂઆત કરે છે.

- અભિજિત

09/11/2025