એક લિટર દૂધ કરતાં પણ ઓછા ભાવે ફાઇવ સ્ટાર સુવિધાઓ - સુવિધા અને જાહેર જવાબદારીનો વિરોધાભાસ

ગુજરાતના રાજકારણમાં હાલમાં એક આલીશાન આવાસ અને એક નજીવી રકમની ચર્ચાએ જોર પકડ્યું છે. ગુજરાતના ધારાસભ્યો માટે ગાંધીનગરમાં કરોડોના ખર્ચે તૈયાર કરાયેલા અત્યાધુનિક નવા નિવાસસ્થાનોનું ભાડું માસિક માત્ર ₹37.50 નક્કી કરવામાં આવ્યું છે. જાહેર જનતાના પરસેવાના પૈસે તૈયાર થયેલા આ 'ફાઇવ સ્ટાર' સુવિધાઓ ધરાવતા નિવાસો અને તેના પ્રતીકાત્મક ભાડાએ સત્તામાં રહેલા પ્રતિનિધિઓના વિશેષાધિકારો અને રાજ્યના સામાન્ય નાગરિકોની રહેઠાણની કઠોર વાસ્તવિકતા વચ્ચેનો ગહન તફાવત ખુલ્લો પાડ્યો છે.

જાહેર તિજોરીના ખર્ચે અદ્યતન સુવિધાઓ

અંદાજિત ₹325 કરોડના ખર્ચે બનેલો આ નવો સંકુલ, જેમાં 9 માળના 12 ટાવર આવેલા છે, તે કુલ 216 ધારાસભ્યોના ફ્લેટ ધરાવે છે. દરેક ફ્લેટ 204 થી 238 ચોરસ મીટર (લગભગ 2,200 થી 2,500 ચોરસ ફૂટ) જેટલો વિશાળ છે.

દરેક ફ્લેટમાં સામેલ સુવિધાઓ:

• ત્રણ બેડરૂમ
• એક મોટું લિવિંગ અને ડાઇનિંગ એરિયા
• એક સંપૂર્ણ સજ્જ રસોડું
• એક અલગ ઓફિસ સ્પેસ
• વધારામાં, તેમાં સ્વિમિંગ પૂલ, હેલ્થ ક્લબ, જીમ અને વિશાળ લેન્ડસ્કેપિંગ જેવી આધુનિક સુવિધાઓ છે.

સરકારનું આ રોકાણ ધારાસભ્યોને તેમના કાર્ય માટે વધુ સારું માળખું પૂરું પાડવાના ઉદ્દેશથી કરવામાં આવ્યું છે, પરંતુ પ્રશ્ન તેની કિંમત અને તેની સામે વસૂલવામાં આવતા ભાડાનો છે.

₹37.50નું ગણિત: પ્રતીક કે વિશેષાધિકાર?

સરકારી નિવાસસ્થાનોનું ભાડું સામાન્ય રીતે 'પ્રતીકાત્મક' રાખવામાં આવે છે, જે લાંબા સમયથી ચાલી આવતી નીતિ છે. આ પાછળનો તર્ક એ છે કે આ નિવાસસ્થાન ધારાસભ્યના વેતનનો હિસ્સો નથી, પરંતુ તેમના સરકારી કાર્ય માટે જરૂરી એક 'વર્કિંગ એરિયા' છે.

પરંતુ જ્યારે આ આંકડાની વાસ્તવિકતા સાથે સરખામણી કરવામાં આવે છે, ત્યારે વિસંગતતા સ્પષ્ટ થાય છે:

1. પૂંજીગત ખર્ચ પર વળતર (Return on Investment): આલીશાન ફ્લેટની સરેરાશ કિંમત ₹1.5 કરોડથી વધુ છે. જો સરકાર આ રકમ બેંકમાં મૂકે તો પણ તેને વાર્ષિક કરોડોનું વ્યાજ મળી શકે. તેના બદલે, 216 ફ્લેટમાંથી માસિક કુલ આવક માત્ર ₹8,100 (₹37.50 x 216) થાય છે.
2. બજાર મૂલ્ય: ગાંધીનગરના સેક્ટર-17 જેવા પ્રાઇમ લોકેશનમાં 2,500 ચોરસ ફૂટના આલીશાન ફ્લેટનું માસિક બજાર ભાડું ₹50,000 થી ₹70,000 સુધી આંકી શકાય છે. ધારાસભ્યો દ્વારા ચૂકવવામાં આવતું ભાડું આ બજાર મૂલ્યના 0.07% કરતાં પણ ઓછું છે.

આ ભાડું નિર્ધારિત કરીને, રાજ્ય સરકાર હકીકતમાં જાહેર જનતાના ખર્ચે ધારાસભ્યોને આલિશાન જીવનશૈલી માટે મોટી સબસિડી આપી રહી છે.

સામાન્ય માણસ વિરુદ્ધ જન-પ્રતિનિધિ

આ ₹37.50ના ભાડાનું વિશ્લેષણ ત્યારે વધુ કઠોર બની જાય છે, જ્યારે તેની સરખામણી સામાન્ય ગુજરાતી નાગરિકના માસિક ભાડા સાથે કરવામાં આવે છે:

• અમદાવાદ/ગાંધીનગરનો મધ્યમ વર્ગ: એક સામાન્ય મધ્યમ વર્ગનો પરિવાર અમદાવાદ કે ગાંધીનગરમાં 1BHK કે 2BHK (લગભગ 500-800 ચોરસ ફૂટ) ફ્લેટનું ભાડું ₹7,000 થી ₹15,000 પ્રતિ માસ ચૂકવે છે. આ રકમ તેમના માસિક આવકના નોંધપાત્ર હિસ્સા જેટલી હોય છે અને તેમાં 'ફાઇવ સ્ટાર' સુવિધાઓનો કોઈ સમાવેશ થતો નથી.
• ગરીબ અને શ્રમિક વર્ગ: શહેરી વિસ્તારોમાં રહેતા ગરીબ પરિવારો અને દૈનિક મજૂરી કરતા શ્રમિકોને પણ એક નાનકડી ઓરડી માટે માસિક ₹1,000 થી ₹3,000 ચૂકવવા પડે છે.

એક તરફ, સામાન્ય માણસ પોતાના પરિવારને સુરક્ષિત છત આપવા માટે પોતાની કમાણીનો મોટો હિસ્સો ખર્ચે છે, જ્યારે બીજી તરફ, જે જન-પ્રતિનિધિ જનતાની સેવા કરવા માટે ચૂંટાયા છે, તેઓ લગભગ શૂન્ય કિંમતે વૈભવી સુવિધાઓનો ઉપભોગ કરી રહ્યા છે. આ સ્થિતિ 'સેવા' અને 'વિશેષાધિકાર' વચ્ચેના પાતળા ભેદને ધૂંધળો પાડે છે.

રાજકીય અને નૈતિક જવાબદારી

નવા આવાસ બનાવવાનો નિર્ણય વિકાસલક્ષી હોઈ શકે છે, પરંતુ તેના ભાડાનું નિર્ધારણ જનતાની નજરમાં નેતૃત્વની નૈતિકતા પર સવાલ ઊભા કરે છે. વિપક્ષે આ મુદ્દાને 'ડબલ સ્ટાન્ડર્ડ' ગણાવીને સરકારને ઘેરી છે.

જન-પ્રતિનિધિઓ પાસેથી અપેક્ષા રાખવામાં આવે છે કે તેઓ સાદગી અને જનતાની સંવેદનાને ધ્યાનમાં રાખે. ₹37.50નું આ પ્રતીકાત્મક ભાડું માત્ર એક નાણાકીય આંકડો નથી; તે એક સામાજિક સંદેશ છે જે દર્શાવે છે કે સત્તાધારી વર્ગ સામાન્ય નાગરિકની આર્થિક મુશ્કેલીઓથી કેટલો દૂર છે.

સરકારે ભલે તેને નીતિ વિષયક પગલું ગણાવ્યું હોય, પરંતુ આ કિસ્સો સાર્વજનિક નાણાંના ઉપયોગમાં વધુ પારદર્શિતા અને જવાબદેહીની માંગણીને મજબૂત બનાવે છે. લોકશાહીમાં, જ્યાં સામાન્ય માણસનું જીવન સંઘર્ષમય હોય, ત્યાં જન-પ્રતિનિધિઓ દ્વારા આટલા મોટા વિશેષાધિકારોનો ઉપભોગ ચિંતાનો વિષય બની રહે છે.

 - અભિજિત

26/10/2025